---------------------------------------------------------------------
У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy ([email protected]), 20 лЁпеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадрома? возьмуць старт вялЁзныя зоркалёты Ё
накЁруюцца да далёкЁх галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца ?жо ? наступным стагоддзЁ, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ?жо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астралётчыка? у бясконцай прасторы. Аб Ёх прыгодах,
лёсе Ё знаходках расказваецца ? гэтым зборнЁку фантастычных апавядання?.
Два днЁ хадзЁ? Сашка Шарай насуплены, пахмуры, з намЁ амаль не
разма?ля?. ? МЁшка Патупчык, Ё я разумелЁ ?сё Ё старалЁся таксама залЁшне не
чапляцца да сябра. Напэ?на, на яго месцы мы былЁ б не лепшыя: металЁчная
пласцЁнка, падобная на лЁсцЁк серабрыстай таполЁ, так Ё не ажыла, Ё нават
тая перадача, што ?я?лялася нам ледзь не весткай з глыбЁнь Сусвету,
здавалася зараз мЁражом. Каб я сам на свае вочы не бачы? на экране таго
дзЁ?нага чалавека сярод падводнага дворыка, нЁзавошта не паверы? бы, што
гэта пра?да. А ?сё Сашка. СобЁла яму сапсаваць усю справу. Што за чалавек?
НЁякай вытрымкЁ!
Занятыя гэтымЁ клопатамЁ, мы неяк забылЁся, што наблЁжаецца канец
навучальнага года. Па ?сЁх асно?ных прадметах - матэматыцы, фЁзЁцы, мове,
гЁсторыЁ - залЁкЁ ?жо здалЁ раней, яшчэ напрадвеснЁ. Але застава?ся экзамен
на вольную тэму, вельмЁ сур'ёзны, як Ё мае быць у сёмым класе. Тэму мы не
ведалЁ, яе павЁнен бы? даць наста?нЁк. А ён нам не патура? да гэтага часу, Ё
па ?сяму было вЁдаць - не збЁра?ся рабЁць скЁдак Ё надалей. З таго часу,
калЁ ён, выслуха?шы наш расказ пра неверагодныя сЁгналы з космасу, загадкава
?смЁхну?ся, мы яго чамусьцЁ не сустракалЁ: няйначай распрацо?ва? на нашы
галовы нейкую складаную экзаменацыйную тэму.
Сашка, як звычайна, не здоле? до?га насЁць кры?ду ? сябе, прыйшо? Ё
сказа?:
- Патрэбен другЁ лЁсцЁк.
Я ледзь не раззлава?ся. ЯкЁ разумнЁк! Трэба было аж два днЁ пазбягаць
нас, каб гэта прыдумаць.
- Давай за?тра сходзЁм, - працягва? Сашка, - пакуль наста?нЁка няма. Я
цЁкавЁ?ся, ён кудысьцЁ паеха?.
- Куды гэта мы павЁнны з табой ЁсцЁ? - я не мог схаваць ЁронЁЁ.
- На возера, - як быццам я ?жо згадзЁ?ся, спакойна растлумачы? Сашка. -
Магу адзЁн пайсцЁ, не бойся. Але разам абавязкова нешта знойдзем.
Я веда?, што ён не баязлЁвец. Я нЁколЁ не забуду, як ён аднойчы залез у
вальер да тыгра Ё анЁ кропелькЁ не спалоха?ся. А тут дык Ё зусЁм няма чаго
баяцца. Аднак мне не падабалася Сашкава манера рашаць усё за Ёншых.
- НакЁдалЁ там, - агрызну?ся я, - бяры вялЁкую торбу.
Хлопец, нЁбы не зразуме?, зЁрну? з дакорам.
- Порха?ка ты, ВЁцька, тое Ё бярэш, што само ? рукЁ лезе.
Гэта было несправядлЁва. Бо калЁ казаць па-шчырасцЁ, дык менавЁта Сашку
нЁколЁ не хапала цярпення. Як вось з маЁм лЁсцЁкам, Ё я крыкну?:
- Сам ты верхагляд!
Мы паспелЁ ?жо сказаць адзЁн аднаму некалькЁ прыемных сло?, як раптам
адчынЁлЁся дзверы. У калЁдоры стая? наста?нЁк, з-пад яго рукЁ выгляда? МЁшка
Патупчык, а ззаду вЁднелася яшчэ нечая фЁгура.
Мы з Сашкам пераглянулЁся, Ё тут я пазна? трэцяга. Гэта бы? робат
Гермес. Той самы, якога мы бачылЁ на экране праектара, калЁ наста?нЁк
расказва? пра сваё адзЁнае касмЁчнае вандраванне. Я мЁжволЁ пара?на? Ёх -
наста?нЁка Ё Гермеса. Як нЁ дзЁ?на, пастарэлЁ абодва - чалавек Ё машына.
Чалавек болей, хаця ? той час, калЁ яны былЁ знятыя на плёнку, чалавек бы?
маленькЁм хлопчыкам.
- Сядайце, - сказа? наста?нЁк, - ёсць важная размова.
Мы селЁ. А Гермес толькЁ прыхЁну?ся да вушака, зусЁм як чалавек,
касмана?т у скафандры. Нават галава, круглая, з палоскамЁ на пластыку - для
вачэй, вушэй Ё рота - нагадвала гермашлем.
- Пра лЁсцЁк нЁчога не даведалЁся? - спыта? наста?нЁк.
- Дык Сашка... - пача? бы? МЁшка.
- Не будзем шукаць вЁнаватых, - спынЁ? яго наста?нЁк, - зоймемся
экзаменам.
- У-ра-а! - падхапЁ?ся Сашка.
Усё-такЁ ён вельмЁ нявытрыманы чалавек. Думаю, у касмана?ты яго не
возьмуць, там нервовых не любяць.
Наста?нЁк пачака?, пакуль Шарай супакоЁцца, зЁрну? на мяне Ё сказа?:
- Тэма экзамену, ВЁця, звязана з тваёй знаходкай на дне возера.
Я таксама зараз мог закрычаць "ура", я ме? на гэта большыя падставы,
чым Сашка. Але я прама?ча?. Астралётчык павЁнен быць стрыманым у сваЁх
пачуццях, а я спадзява?ся, што, нягледзячы нЁ на што, буду Ём. Я толькЁ
зЁрну? на наста?нЁка.
- Заданне, - растлумачы? ён, - раскрыць таямнЁцу лЁсцЁка. Уводная
наступная: "Вы на невядомай планеце. Планета - гэта возера. ЛЁсцЁк - сляды,
магчыма, разумнай цывЁлЁзацыЁ. Задача - пацвердзЁць гэта цЁ абвергнуць".
ТэрмЁн - тры днЁ. У дапамогу вам прыдадзены кЁбернетычны робат Гермес.
Узрадаваныя, мы нават не здзЁвЁлЁся, чаму наш наста?нЁк нарэшце парушы?
сваё правЁла не гаварыць пра космас. Нам падумалася, што ён паверы? у сЁгнал
з галактыкЁ, якЁ трапЁ? на Зямлю праз мой лЁсцЁк серабрыстай таполЁ.
КалЁ, да?шы заданне, наста?нЁк пайшо?, мы яшчэ крыху паспрачалЁся.
МЁшка хаце? адправЁцца на возера няйначай як на сваЁм хЁсткЁм плыце. Ма?ля?,
павЁнен быць элемент небяспекЁ. Я, Ё тут мяне нечакана падтрыма? Сашка,
лЁчы?, што справу трэба ставЁць на больш салЁдную аснову. Мы - касмана?ты Ё
таму павЁнны быць тэхнЁчна ?зброенымЁ, як сапра?дныя пакарыцелЁ прасторы.
Трэба ?зяць кацер з каютай Ё радыёстанцыяй. Магчыма, МЁшка не зда?ся б так
хутка. Але зараз нас было чацвёра. Гермес, напэ?на, перабра?шы не адзЁн
дзесятак варыянта?, схЁлЁ?ся на наш бок. А Гермесу, якЁ памага? касмана?там
у сапра?дным палёце, МЁшка пярэчыць не адважы?ся.
Следапытам бы? я. На тым месцы, дзе я ? мЁнулы раз уваходзЁ? у ваду,
спынЁ? хлопца? Ё загада? усЁм падрыхтаваць аквалангЁ. Сашка зарагата?.
- ? Гермесу?! - аж давЁ?ся ён, так яму стала смешна.
ТолькЁ я бы? адкры? рот, каб высмеяць яго самога, як пада? голас робат:
- Мой корпус герметычны.
Сашка пераста? смяяцца. А я падума?, што так яму Ё трэба. Малайчына
Гермес. Гэта ж кожны пачатковец ведае, што касмЁчны робат не баЁцца нЁякага
шкоднага асяроддзя.
Без прыгод наша невялЁкая экспедыцыя дабралася да таго падводнага
паселЁшча, якое я знайшо? у мЁнулы раз. До?га блукалЁ памЁж разбураных
дворыка?, заходзЁлЁ ? руЁны, дзе некалЁ было людское жытло. Я ?я?ля? сабе
гэтыя дамы - невялЁчкЁя, на тры цЁ два пакойчыкЁ, Ё чамусьцЁ зайздросцЁ? Ёх
колЁшнЁм жыхарам. Было ? гэтай старада?насцЁ нешта хвалюючае, таямнЁчае.
Я не здзЁвЁ?ся, калЁ Сашка нЁбы здагада?ся пра мае думкЁ Ё сказа?:
"Антычная эпоха". ТолькЁ зазначы?, што мы раптам пачалЁ думаць аднолькава.
У нас былЁ прыборы для размовы ? вадзе, Ё мы пачалЁ абмярко?ваць
здагадкЁ.
- Цяпер я разумею, - гарачы?ся Сашка, - чаму нЁхто не чу? пра чужынца?,
якЁя прыляталЁ на Зямлю. Гэта было вельмЁ да?но, да нашай эры, калЁ людзЁ не
маглЁ Ёх зразумець. Але яны пакЁнулЁ пра сябе знак для пазнейшых пакалення?.
? ВЁцька знайшо? гэты знак.
Супраць гэтага мне пярэчыць не хацелася, ды Ё МЁшка, вЁдаць, згаджа?ся
з Сашкам. Бо гЁпотэза была надта прываблЁвая. Мы так захапЁлЁся ёю, што
зусЁм забылЁся на Гермеса Ё не сачылЁ за яго паводзЁнамЁ.
А робат не трацЁ? часу, нашы здагадкЁ яго не цЁкавЁлЁ, яму патрэбны
былЁ толькЁ факты. Не?забаве ён папярэдзЁ? нас, што зарад балона? паменшы?ся
напалавЁну. Мы адмахнулЁся. Але праз некалькЁ хвЁлЁн ён раптам ашаламЁ? нас.
У шлемафонах прагучала: "ЛЁсцЁк серабрыстай таполЁ".
Мы павярнулЁся Ё, здаецца, мЁж тых самых замшэлых аслЁзлых камення?
убачылЁ, як пад святлом Гермесавага лЁхтара нешта блЁснула. Я пазна? свой
лЁсцЁк. Вока ? Гермеса было пранЁклЁвае, дакладнае, а памяць яшчэ, вЁдаць,
лепшая: ён не забы? майго расказу.
Вядома, мы больш не маглЁ тут заставацца. Мы павЁнны былЁ Ёмчаць да
свайго тэлепрыёмнЁка з а?таматычнай настройкай. Гермес нешта бубне? сабе,
нЁбы хаце? нас затрымаць. Але яго нЁхто не слуха?.
Праз якую гадзЁну Сашка ?жо наладжва? прыёмнЁк, злучаючы антэну з
серабрыстай металЁчнай пласцЁнкай, якая мела форму таполевага лЁсцЁка. Мы з
МЁшкам, вядома, былЁ побач, а Гермес, як надоечы, стая?, прыхЁну?шыся да
вушака.
Гэта была хвалюючая хвЁлЁна. Мы дрыжалЁ ад нецярпення, ад боязЁ, што
зно? будзе ня?дача.
Нарэшце экран засвяцЁ?ся, нЁбы вярну?шы нас на дно ляснога возера.
ПаказалЁся знаёмыя руЁны падводнага паселЁшча. Вось-вось павЁнен бы?
з'явЁцца, як тады, чалавек. ? раптам экран патух. Гэты лЁсцЁк ме?, напэ?на,
яшчэ меншы запас ЁнфармацыЁ. Мы прыйшлЁ ? роспач.
- ВазьмЁ! - прагучала ? пакоЁ.
Мы яшчэ не прывыклЁ да голасу свайго кЁбернетычнага памочнЁка Ё
неда?менна круцЁлЁ галовамЁ: хто гэта тут?
- ВазьмЁ! - Гермес адарва?ся ад дзвярэй Ё зрабЁ? крок да стала,
трымаючы на раскрытай далонЁ яшчэ адзЁн лЁсцЁк.
Сашка схапЁ? яго, Ёрвану?ся да тэлепрыёмнЁка, але затрыма?ся Ё сказа?:
- Ты добры хлопец, Гермес!
Робат нЁчога не адказа?, яго не праграмЁравалЁ, каб рэагава? на
пахвалу. Але ?сё ро?на ён бы? малайчына.
Зно? свяцЁ?ся экран. Зно? на Ём вЁдне?ся чалавек, апрануты ? просты Ё
прыгожы касцюм, падобны на сучасны спарты?ны, Ё нешта гавары?.
Хутчэй за ?сё Ёнфармацыйны змест нашага лЁсцЁка бы? абмежаваны. Бо
не?забаве Ё гэта перадача скончылася амаль на тым жа кадры, дзе чалавек
пачына? гаварыць.
- Але я цябе перахЁтру, - Сашка адшпурну? лЁсцЁк ад сябе Ё нецярплЁва
крыкну? робату: - Дай яшчэ адзЁн! - дума?, вЁдаць, што ? таго Ёх невычэрпны
запас.
- Не трэба, - нечакана запярэчы? Гермес. - КрынЁца выпраменьвання на
па?днёвым усходзе, адхЁленне тры градусы ад мерыдыяна, адлегласць пяцьдзесят
кЁламетра?.
- Што ты там пляцеш, - узлава?ся Сашка.
? я гатовы бы? далучыцца да яго, падума?шы, што нездарма робата спЁсалЁ
з касмЁчнага флоту.
АдзЁн МЁшка, здаецца, усё яшчэ веры? Гермесу.
- Дзе, дзе? - перапыта? ён Ё раптам выпалЁ?: - АрхеалагЁчная станцыя!
Гермес удакладнЁ?:
- Трэба праверыць.
Без натхнення адправЁлЁся мы ? новае падарожжа. Яно не абяцала нЁчога
цЁкавага. МЁшка адразу разбЁ? Сашкаву гЁпотэзу аб касмЁчных прышэльцах Ё
сказа?, што археолагЁ, напэ?на, памагаюць кЁношнЁкам здымаць фЁльм пра
старажытную Зямлю. Бадай, ён ме? рацыю. ? я спрабава? супакоЁць сябро? - мы
ж здадзЁм экзамен, бо заданне наста?нЁка выканалЁ.
Я не памылЁ?ся наконт экзамену. ТолькЁ дарэмна так песЁмЁстычна
глядзелЁ наперад мае хлопцы. Тое, пра што мы даведалЁся ? археолага?,
аказалася не менш цЁкава, чым касмЁчныя госцЁ.
Возера сапра?ды ?тварылася пяць гадо? таму назад пасля моцнага
землетрасення. Вучоныя зацЁкавЁлЁся рэшткамЁ старажытнай цывЁлЁзацыЁ, якая
пасля працяглага знаходжання ? зямлЁ адкрылася на дне. Але яны зараз зусЁм
не памагалЁ кЁношнЁкам рабЁць гЁстарычны фЁльм. Яны працавалЁ на сябе.
Няда?на бы? вынайдзены спосаб здымаць адбЁткЁ таго, што некалЁ да?но бачылЁ
прадметы мёртвай прыроды. Вось, выкарысто?ваючы гэты спосаб, археолагЁ Ё
прымусЁлЁ загаварыць каменнЁ да?няга паселЁшча. ХвалЁ з адбЁткамЁ Ё прыма?
наш тэлепрыёмнЁк. АрхеолагЁ абяцалЁ паказаць нам пасля канЁкула? фЁльм.
А лЁсцЁкЁ?.. Яны не мелЁ да гэтага нЁякага дачынення. Хоць у свой час Ё
?прыгожвалЁ парталы мясцовых будынка?. ? яны зусЁм не выпраменьвалЁ, як мы
думалЁ. Гермес пра гэта хутка здагада?ся. Але на тое ён Ё ме? электронны
мозг, каб улЁчваць усе магчымыя варыянты...
Наста?нЁк паставЁ? нам на экзамене стано?чую адзнаку. Аднак не гэта
?зрадавала нас. ВЁншуючы з пераходам у восьмы клас, ён раптам сказа?:
- Мне дазволЁлЁ з вамЁ экскурсЁю на Месяц.
Гэта было цудо?на Ё нечакана. Але нават Сашка ? той раз не закрыча?
"ура". ТолькЁ сказа?:
- А Гермеса возьмем?
- А што, хЁба ён засумава? па прасторы? - усмЁхну?ся наста?нЁк.
А мне зда?ся нейкЁ прытоены боль у гэтай ягонай усмешцы. ВЁдаць, па
космасу сумуюць не толькЁ робаты.
Популярность: 1, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GmT