---------------------------------------------------------------------
У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy ([email protected]), 20 лЁпеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадрома? возьмуць старт вялЁзныя зоркалёты Ё
накЁруюцца да далёкЁх галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца ?жо ? наступным стагоддзЁ, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ?жо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астралётчыка? у бясконцай прасторы. Аб Ёх прыгодах,
лёсе Ё знаходках расказваецца ? гэтым зборнЁку фантастычных апавядання?.
Сляды абрывалЁся, быццам у Корзуна раптам выраслЁ крылы Ё ён узляце? у
фЁялетавую бездань бязвоблачнага неба СЁрэны. Гэтага, вядома, быць не магло.
Але ?сё ж цЁкава, куды дзе?ся Корзун? Шабана? па?тары? пытанне ?голас,
зЁрну? на Савацеева. Той не адказа?, Ё Шабана? зно? паглядзе? на сляды.
Выразныя, як на мяккай глЁне, з рубчыкамЁ Ё палоскамЁ ад цяжкЁх чаравЁка?
скафандра, яны пачыналЁся адразу пад скалой, на якой зараз стаялЁ Шабана? Ё
Савацее? са свЁтай робата? Ё з якой гадзЁну назад саскочы? унЁз Корзун. Ён
напэ?на не спяша?ся - сляды былЁ акуратныя, нават у апошняй ямцы сценкЁ
абсыпалЁся не больш, чым у астатнЁх. А далей жа?це? некрануты пясок, аж да
самай вады, да якой заставалася яшчэ метра? дзесяць.
- ХвалЁ змылЁ?.. - Савацее? сказа? гэта ня?пэ?нена, хутчэй каб парушыць
ма?чанне.
Шабана? зразуме? таварыша Ё нявесела ?смЁхну?ся: мора было на дзЁва
спакойнае, як лясная копанка дзе-небудзь на ЗямлЁ. За тыя хвЁлЁны, што
мЁнулЁ з таго моманту, калЁ з Корзунам спынЁлася сувязь, яно не паспела б
утаймавацца. Ды наогул шматдзённыя назЁраннЁ сведчылЁ, што мора бушуе толькЁ
?начы. ? Шабана? адказа?:
- Тут нешта Ёншае, хаця, здаецца, акрамя мора ён не мог нЁдзе дзецца.
- А што, калЁ... - здагадка была недарэчная Ё страшная, Ё Савацее? не
адважва?ся выказаць яе да канца.
Зно? Шабана? зразуме? яго Ё адмо?на пакЁва? галавой:
- Не! Прыбярэжны пясок - не багна.
- А яма, апо?зень цЁ яшчэ што! Не мог жа чалавек знЁкнуць сярод белага
дня, нЁчога пасля сябе не пакЁну?шы.
- СЁрэна - не Зямля, якЁ ?жо тут белы дзень.
Флегматычнасць Ё логЁка, якЁя гучалЁ ? словах Шабанава, вывелЁ
Савацеева з ра?навагЁ.
- Бяда здарылася! Бяда! Чуеш? - закрыча? ён.
- Не крычы, - пакла? яму руку на плячо Шабана?. - Крыкам тут не
дапаможаш. Я ж спрачаюся з табой, каб сябе пераканаць Ё хутчэй высветлЁць
ЁсцЁну.
Савацее? крыху памякчэ? Ё прапанава?:
- Давай правяраць варыянты.
Два робаты, падобныя на людзей, апранутых у ня?клюдныя скафандры,
падышлЁ да абрыву. Асцярожна, як старыя дзяды, пачалЁ злазЁць унЁз.
НецярплЁвага Савацеева за?сёды раздражняла гэтая паважнасць у рухах
робата?, якЁя нават у небяспечных абставЁнах нЁколЁ не парушалЁ свайго
механЁчнага спакою. Ён веда?, што Ёменна так яны запраграмЁраваны, Ёх
электронны мозг не разумее эмоцый, але не мог не злавацца. ? зараз, не
стрыма?шыся, крыкну?:
- Гэй вы, хутчэй варушыцеся!
Робаты на Ёмгненне замерлЁ, як па камандзе павярнулЁ галовы, быццам
сапра?ды здзЁвЁлЁся нечаканаму патрабаванню Ё абражлЁваму тону, Ё дружна
адказалЁ:
- Ступень небяспекЁ 0,4. Працуем на крайнЁм рэжыме.
Савацее? матну? галавой, а Шабана? усмЁхну?ся.
- А ну вас! - крыкну? Савацее? Ё саскочы? на пясок да робата?.
- Далей нельга! Далей нельга!
Бясстрасны голас робата толькЁ падахвоцЁ? Савацеева, Ё ён, сарва?шыся з
месца, кЁну?ся да берага. ? адразу ж затрапята? у бяссЁльным парыве,
схоплены робатамЁ за рукЁ.
- Далей нельга! Далей нельга! - няспешна Ё манатонна гучала ?
шлемафоне.
- КЁнь, Па?люк! - сказа? Шабана? зверху. - Ты ж сам настроЁ? Ёх на
небяспеку.
Савацее? зразуме? недарэчнасць сваЁх паводзЁн. Пераста?шы
супрацЁ?ляцца, ён буркну?:
- Добра, добра ?жо, буду стаяць.
Робаты адразу выпусцЁлЁ яго са сваЁх моцных жалезных абдымка? Ё
пакрочылЁ далей, быццам нЁчога не здарылася. Яны дайшлЁ да апошняга следу,
пастаялЁ, зрабЁлЁ яшчэ адзЁн крок наперад Ё ?ключылЁ апаратуру.
Шабана? глядзе? на экран, якЁ свяцЁ?ся ро?ным зеленаватым святлом, Ё
чака?, што вось зараз апра?даецца меркаванне Савацеева Ё пад пластом пяску
яны ?бачаць Корзуна. Шабана? не хвалява?ся. Гэта бы? бы не такЁ ?жо дрэнны
варыянт - Корзун хоць Ё ? лёгкЁм герметычным касцюме, але мог бы пратрымацца
Ё больш часу, кЁслароду хапала яшчэ гадзЁн на дзесяць.
НЁводная Ёскарка не патрывожыла аднастайнае мЁгценне экрана. Пясок бы?
аднародны, без староннЁх прадмета? на многЁя метры ?глыб. Робаты яшчэ
пакружылЁ навокал, штораз даследуючы большую плошчу, Ё павярнулЁ назад.
Бадай толькЁ цяпер Шабана? у по?най меры ?свядомЁ?, што здарылася.
Раней яму здавалася, што гэта нейкЁ жарт з боку Корзуна, або калЁ Ё ёсць тут
нейкая таямнЁца, то яна бяскры?дная. Ён паглядзе? на мора. Яно было
па-ранейшаму спакойнае, а яму ?жо ?я?лялася грозным. Што ён можа сказаць
пэ?нага аб гэтай магутнай Ё нечакана варожай сЁле, якая скандэнсавана ?
агромнЁстай масе вады? НЁчога. А гэтая ж сЁла можа проста падмяць чалавека,
не пакЁну?шы нЁякага следу. Магчыма, вось так, як здарылася з Корзунам. ?
што наогул яны ведаюць пра СЁрэну?
Месяц назад зоркалёт "ПамЁр" зрабЁ? пасадку на СЁрэне. Планета мела
атмасферу з даволЁ высокЁм утрыманнем кЁслароду, ваду, блЁзкую па сваЁх
хЁмЁчных уласцЁвасцях да зямной, Ё разам з тым была пазба?лена складаных
арганЁчных форм жыцця. ДзЁ?на было глядзець на высокЁя голыя горы, пясчаныя
пустынЁ, акружаныя з усЁх бако? морамЁ.
Мёртвая планета, цЁкавая сваЁмЁ атмасфернымЁ з'явамЁ. АдзЁная ? сваЁм
родзе ? сЁстэме АльтаЁра. ЛюдзЁ вывучалЁ яе будову, шукалЁ прычыны, якЁя
растлумачылЁ б рэзкЁя змены ? надвор'Ё. ? раптам здарэнне, якое пагражала
абярнуцца трагедыяй, Трэба было наладжваць пошукЁ, а людзЁ не ведалЁ, адкуль
Ёх пачынаць.
Шабана? адчапЁ? ад пояса бЁнокль, паднёс яго да вачэй. Мора было
пустыннае, толькЁ водблЁскЁ далёкай рабЁзны раз-пораз узнЁкалЁ ? палЁраваных
лЁнзах.
- Не давяраеш лакатарам? - спыта? Савацее?.
Шабана? апусцЁ? бЁнокль, зЁрну? на чысты экран лакатара Ё спыта?
разгубленым голасам:
- Па?люк, дзе Корзун?
ПакЁну?шы на ?сякЁ выпадак двух робата? на беразе, Шабана? Ё Савацее?
вярнулЁся на "ПамЁр", каб падрыхтаваць гЁдраплан. Яны вырашылЁ ? моры
пашукаць адгадку гэтай тайны.
Разведка нЁчога не дала. На добрую сотню кЁламетра? мора было цЁхЁм,
спакойным, без прыкмет нават унутранага руху, прасвечвалася да самага дна.
Яны вярнулЁся, калЁ сярэбранае сонца распаленым краем кранулася
гарызонта. НадыходзЁла ноч, кароткая, цёмная Ё такая дажджлЁвая, што носа не
высунеш. Прырода ? начныя гадзЁны быццам вяртала мору ?сю тую ваду, што
забЁрала ? яго гарачым днём.
Расчараваныя, прыгнечаныя, Шабана? Ё Савацее? спынЁлЁся ля зоркалёта.
Корзун мог быць яшчэ жывы, але хвЁлЁн праз сорак кЁсларод павЁнен бы?
скончыцца. ? тады... Яны не гаварылЁ, што будзе тады. Аб гэтым лепш было
ма?чаць, каб не праганяць надзею, маленькую Ё трапяткую, якая, нягледзячы нЁ
на што, не пакЁдала Ёх.
? раптам касмана?ты пераглянулЁся, не разумеючы, што адбываецца. У
шлемафоне не зма?ка? голас робата, якЁ будзённа, як пра самае звычайнае, раз
за разам па?тара?:
- На беразе чалавек! На беразе чалавек!
Бясстрасны робат з механЁчнай душой, аднак, аказа?ся больш кемлЁвы за
людзей. Паведамляючы навЁну, ён адначасова выклЁка? усюдыход. Не паспелЁ
касмана?ты апамятацца, як усюдыход ужо стая? побач з ЁмЁ. Яны адразу ж
ускочылЁ ? машыну Ё памчалЁся да абрыву.
Корзун стая? на тым самым месцы, дзе абрывалЁся яго ранейшыя сляды. Ён
задумлЁва глядзе? на мора Ё нечаму нясмела ?смЁха?ся.
- ВасЁль! ВасЁль! - Шабана? тузану? яго за плячо.
Корзун спакойна зЁрну? на таварыша Ё здзЁ?лена спыта?:
- Ты чаго? Што здарылася?
- Ён яшчэ пытае! - Шабана? у адчаЁ павярну?ся да Савацеева, якЁ таксама
прыбег ужо на бераг. - Чуеш, Па?люк?
- Дзе ты бы?? - Савацее? зрабЁ? крок да Корзуна.
Корзун зморшчы? лоб, падума? трохЁ Ё, нЁчога не разумеючы, адказа?:
- Ту-ут...
- Увесь час? - асцярожна ?дакладнЁ? Шабана?.
- ЯкЁ час, я ж толькЁ прыйшо? сюды. - Да Корзуна нарэшце дайшло, што
таварышы ? чымсьцЁ сумняваюцца... - Чаго вы прычапЁлЁся?
- ПаглядзЁ! - Шабана? паказа? спачатку на АльтаЁр, якЁ ?жо схава?ся
напалавЁну, потым на апусцелыя кЁслародныя балоны. - Бачыш, колькЁ часу
мЁнула?
Корзун шырока расплюшчы? вочы Ё знясЁлена апусцЁ?ся на пясок.
- Як жа гэта, хлопцы?
- Даведаемся, - бесклапотна сказа? Савацее? Ё прапанава?: - Паедзем
дадому. Хутка лЁне дождж.
Пазней, ужо седзячы ва ?тульным салоне зоркалёта, Корзун зно? папрасЁ?:
- Скажыце, хлопцы, што здарылася?
- Спачатку крыху адпачнём, а потым паспрабуем ужо адказаць на тваё
пытанне. Нам хапЁла сёння. А тады, можа, Ё ты, ВасЁль, што ?спомнЁш.
Корзун успомнЁ? нямногае: як прыйшо? на бераг, прываблены зямным
выглядам мора, Ё як пазней яго сустрэлЁ робаты. Што было памЁж гэтым, ён
веда? не больш за астатнЁх.
- Вось толькЁ... як бы вам сказаць...
- Ну, ВасЁль, ну, - Шабана? пада?ся да яго.
- Не, гэта не паддаецца апЁсанню. Напэ?на, я проста засумава? па ЗямлЁ.
На беразе было... Гэта Ё радасць, Ё туга, Ё шчасце, ад якога нават стала
балюча - такое яно вялЁкае Ё ?сеабдымнае. Яны ахапЁлЁ мяне там на беразе Ё
не адпускалЁ, пакуль не прыйшлЁ вы.
Напэ?на, усё сапра?ды было так, бо, успамЁнаючы, Корзун зно? ста?
такЁм, якЁм яго бачылЁ сябры на беразе, - памякчэлым, з нясмелай усмешкай.
Знешне Корзун не змянЁ?ся. ТолькЁ цяпер часцей задумва?ся, быццам
прыгляда?ся цЁ прыслухо?ва?ся да нечага незразумелага, але прыемнага, што
было вядома толькЁ яму аднаму. Працава? жа ён, як Ё раней, старанна. Факт
яго знЁкнення можна было б палЁчыць камЁчнай недарэчнасцю, каб за Ём не
стаяла нешта невядомае, невытлумачальнае, якое межавала з цудам Ё таму
выглядала пагрозлЁвым Ё небяспечным для кожнага з касмана?та?, для карабля
на ?весь той час, пакуль яны будуць на СЁрэне. Гэта выклЁкала нервознасць,
перашкаджала нармальна працаваць. ? нарэшце Савацее? не вытрыма?.
- Я больш не магу, - паскардзЁ?ся ён Шабанаву, калЁ яны засталЁся з Ём
удвух. Пры Корзуне такЁх размо? пазбягалЁ. - Або мы стартуем, або не ведаю
што.
- Не разгада?шы, што адбылося з Корзунам?
- Мы бяссЁльныя тут.
У нейкай меры Савацее? ме? падставу так гаварыць. МЁнула ?жо каля двух
тыдня?, а яны ?сё яшчэ не мелЁ кончыка той нЁтачкЁ, якая дазволЁла б
раскрыць таямнЁцу. ? сапра?ды, трэба было прымаць нейкае рашэнне. Шабана?
бы? капЁтанам Ёх невялЁкага экЁпажа Ё разуме? Савацеева. Ён до?га стая? ля
ЁлюмЁнатара, з якога вЁднелася мора - цЁхае, ласкавае.
- ПадманлЁвая прыгажосць, - Шабана? адвярну?ся ад ЁлюмЁнатара, Ё
Савацее? за?важы? у яго вачах ЁльдзЁнкЁ холаду. - ЗробЁм, Па?люк, яшчэ адну
спробу. КалЁ не пацвердзЁцца маё меркаванне, пакЁнем СЁрэну.
- Ты што надума?? - занепакоЁ?ся Савацее?.
- Па?тару Корзуна. ТолькЁ на бераг пайду не адзЁн, а з робатамЁ.
- Баюся я гэтага скачка ? нЁшто.
- ? я, Па?люк, - Шабана? нахмуры?ся. - Але Ёнакш нельга. Так, нельга.
Хочаш сказаць, што ? нас Ёншая задача? Згодзен. А цяпер задача змянЁлася.
ТакЁ ?жо закон жыцця, што на ?се выпадкЁ загадзя не прыдумаеш праграмы. Ты
не хвалюйся. - Ён падышо? да Савацеева, абня? яго. - ВасЁль жа вярну?ся Ё,
здаецца, нармальна.
- ТолькЁ што здаецца, - буркну? Савацее?, ведаючы, што Шабана? усё
ро?на зробЁць па-свойму.
- А можа, нЁчога са мной не здарыцца.
- Каб хаця, - шчыра пажада? Савацее?.
Зборы былЁ нядо?гЁя, Ё наза?тра Шабана? з Савацеевым адправЁлЁся да
мора. Ля выхада яны сустрэлЁ Корзуна. Ён няёмка патупа?ся, засланяючы
праход, Ё сумна прамовЁ?:
- Я ведаю, што вы не хочаце непакоЁць мяне. Можа, Ё правЁльна робЁце.
ТолькЁ я ?весь час думаю пра гэта. Мне здаецца, Сярожа, што там былЁ рыбы, -
Ё пайшо? згорблены, нЁбы ? нечым вЁнаваты перад сябрамЁ.
Шабана? дагна? яго, прытулЁ? да грудзей Ё папрасЁ?:
- КалЁ што, вы тут з Па?люком не ба?цеся, вяртайцеся на Зямлю.
Корзун кЁ?ну?.
Мора сустрэла людзей звычайным спакоем. АльтаЁр толькЁ што паказа?ся
над гарызонтам, Ё яго дыск свяцЁ?ся на шэрай вадзяной гладзЁ до?гай
пурпурнай паласой. Шабана? на хвЁлЁну спынЁ?ся, прыслухо?ваючыся да
неспакойных удара? сэрца, Ё потым рашуча скочы? унЁз.
За Ём спа?злЁ робаты. Утрох - чалавек Ё два робаты - яны пакЁдалЁ многа
слядо?. А Савацее? бачы? толькЁ ямкЁ, якЁя заставалЁся ад цяжкЁх чаравЁка?
Шабанава.
Праз якую хвЁлЁну Шабана? спынЁ?ся. Ад мора яго аддзяляла вузкая паласа
жо?тага пяску. Ён чака? нечага неверагоднага, а вакол было як на зямным
пляжы - вось каб яшчэ побач раслЁ дрэвы Ё кусты Ё не трэба было апранаць
герметычны касцюм. Каб супакоЁць Савацеева, Шабана? азЁрну?ся Ё весела
крыкну?:
- Бачыш? На мяне духЁ не дзейнЁчаюць!
? тут у яго закружылася галава. Шабана? зЁрну? на мора. На яго паверхнЁ
нЁчога незвычайнага не было. Гэта ён паспе? яшчэ адзначыць, бо праз Ёмгненне
перад вачыма паплылЁ кругЁ. Трацячы ра?навагу, ён махну? рукамЁ. Робаты
зразумелЁ гэта як сЁгнал аб дапамозе Ё кЁнулЁся да Шабанава. Але перш чым
яны падхапЁлЁ яго, ён убачы? перад сабой нейкЁя кольцы, праменнЁ. Усё гэта
вычварна перапляталася, перакрыжо?валася, Ёмгненна мяняла афарбо?ку,
ствараючы новыя Ё новыя неверагодныя геаметрычныя фЁгуры. ? быццам яркЁя
зоркЁ падалЁ вакол густым асеннЁм дажджом. У Шабанава ?жо не было нЁ цела,
нЁ ?я?лення аб тым, дзе ён.
КапЁтан ачу?ся на камянЁстым абрыве, Ё першае, што ?бачы?, - гэта
заклапочаны твар схЁленага над Ём Савацеева. Шабана? пакруцЁ? галавой.
- Табе дрэнна? - з трывогай спыта? Савацее?.
- Цяпер ужо не. - Шабана? се?, паварушы? плячыма, рукамЁ, адна?ляючы
страчаную ?ладу над сваЁм целам. ? расказа?, што яму здалося.
- Думаеш, Ё з Корзунам было гэтак жа?
- Упэ?нены.
- Але чаму ён не расказвае? ТоЁцца цЁ не помнЁць? - спыта? Савацее? Ё
аж зморшчы?ся, так непрыемна яму было падазраваць сябра. СпахапЁ?шыся, ён
дада? упарта, пераканана: - Не помнЁць!
- Так! - Шабана? прыня? яго апошняе меркаванне без сумнення?. -
Значыць, павЁнна яшчэ адбыцца нешта такое, што сцЁрае сляды з памяцЁ. Я
павЁнен вярнуцца на бераг, Па?люк. АдзЁн. Без робата?.
- Не спяшайся. Трэба падрыхтавацца. У касцюм уманцЁруем некалькЁ
мЁнЁяцюрных кЁнаапарата? Ё перадатчыка?. КалЁ што Ё забудзеш, яны
зафЁксЁруюць. ?, магчыма, паведамяць твае каардынаты, калЁ сЁгналы здолеюць
прабЁцца праз то?шчу вады.
Усё па?тарылася спачатку. ТолькЁ цяпер за Шабанавым назЁра? Ё Корзун.
Пача?шы хЁстацца, Шабана? паспе? пракрычаць: "Выключы робата!" Потым ён
закружы?ся ? неверагодным танцы. У шлемафонах было чуваць яго перарывЁстае
дыханне, быццам ён дужа?ся з кЁмсьцЁ. Потым абяссЁле? Ё ?па? нЁц. Мора
пяшчотна абмывала яго празрысты гермашлем. Корзун бы? памкну?ся на дапамогу,
але Савацее? утрыма? яго Ё шапну?:
- ГлядзЁ!
БлЁзка ад берага мора раптам выкЁнула султанчык. Ён пастая? на месцы,
падобны на фантан, потым варухну?ся, як пад подыхам ветру, Ё ператварыуся ?
вЁхор, з кожнай хвЁлЁнай набЁраючы сЁлу Ё глыбей укручваючыся ? ваду. Хутка
на месцы вЁхору ?тварылася варонка метра? дваццаць у дыяметры. Яе сценкЁ
працягвалЁ круцЁцца злева направа, аж пакуль не агалЁлася дно. Тады адзЁн
бок варонкЁ, блЁжэйшы да берага, выцягну?ся вузкЁм до?гЁм языком, лЁзну?
пясок Ё вярну?ся на месца, захапЁ?шы з сабой распасцёртага чалавека.
Здабыча нЁбы задаволЁла мора. Яно пачало супакойвацца Ё хвЁлЁны праз
тры зусЁм сцЁшылася, як быццам Ё не круцЁ? толькЁ што ? Ём магутны вЁр.
- Што скажаш? - спыта? Савацее? Ё пашкадава? аб гэтым. Корзун стая?, як
аслупянелы, са збялелым тварам.
- Га? - уздрыгну? ён. - Усё вылецела з галавы.
- Хутка аб усЁм даведаемся. - Савацее? гавары? на?мысна бадзёра. - Мне
здаецца, што мора хвалявалася толькЁ ? гэтым баку, каб забраць Сяргея.
СтанцыЁ назЁрання хутка пацвердзЁлЁ думку Савацеева.
- Гэта вельмЁ важна, - ажывЁ?ся Корзун. - Ва ?сЁм гэтым ёсць нейкЁ
сэнс.
- Не будзем спяшацца з вывадамЁ, - спынЁ? яго Савацее?.
Тым часам увЁшныя робаты прыгналЁ гЁдраплан. Потым сабралЁ будынЁну,
дзе людзЁ маглЁ б адпачыць, устанавЁлЁ там пульты Ё экраны прыбора?
назЁрання.
ХвЁлЁны цяклЁ марудна, складваючыся ? яшчэ больш марудныя гадзЁны. ?
нЁякЁх вестак ад Шабанава.
- Не прабЁваюцца радыёсЁгналы, - канстатава? Савацее?.
- Я пра гэта дума?, - Корзун зЁрну? на гадзЁннЁк. - ХвЁлЁн праз
дваццаць сЁгнал павЁнен быць. А?тазонд вырвецца на паверхню.
- Ты малайчына, ВасЁль!
- АдзЁн тэрмЁн ужо мЁну?, - уздыхну? Корзун.
Савацее? збянтэжана прыцЁх.
Вестка прыйшла са спазненнем на пяць хвЁлЁн. Кароткая, як знясЁленая.
ПЁльныя а?таматы "ПамЁра" Ё радыёмаяко? запеленгавалЁ а?тазонд. Ён зрабЁ?
перадачу з адлегласцЁ ? сто васемнаццаць кЁламетра?.
Праз лЁчаныя хвЁлЁны гЁдраплан бы? ужо над раёнам, вызначаным
пеленгатарамЁ. Аднак Корзуна, якЁ адправЁ?ся на пошукЁ, чакала расчараванне.
НЁ на паверхнЁ, нЁ ? глыбЁнЁ яму не ?далося за?важыць нЁчога значнага.
То?шча вады хавала ? сабе таямнЁцу.
- Кепска, - сказа? Савацее?, выслуха?шы Корзуна. - Сяргей недзе
глыбока, вельмЁ глыбока, там страшэнны цЁск. Чалавек не вытрымае.
- А як я? - запярэчы? Корзун.
- Будзем чакаць, нЁчога Ёншага не застаецца.
Цямнела. Неба пакрывалася хмарамЁ, чорнымЁ, як сама ноч. Падзьму?
вецер. Слабы спачатку, ён павольна разгульва?ся, выносячы з цяснЁн воблакЁ
пылу. Пача?ся дождж, ён сцяба? вадзянымЁ каскадамЁ па тонкЁх металЁчных
сценках часовага прытулку касмана?та?. НадыходзЁла ноч, шквальная, лЁ?невая.
Савацее? павялЁчы? яркасць экрана?, што назЁралЁ за берагам. Ён убачы?
вузкую берагавую паласу, нерухомых робата?, прымацаваных тросамЁ да слупа на
абрыве, а за некалькЁ крока? ад Ёх - бурлЁвае мора, якое пасылала на бераг
хвалю за хваляй.
ВЁдовЁшча было жудаснае, Ё Савацееву за надзейнымЁ сценкамЁ стала
нЁякавата. А як Шабанаву, калЁ ён яшчэ жывы?
- Мой час мЁну?, - Корзун як прачыта? думкЁ таварыша.
- У яго аварыйны запас кЁслароду. - Суцяшэнне было слабае, Ё сам
Савацее? не вельмЁ веры?. Але Ёншага не было. - Адпачывай, ВасЁль, пазней
зменЁш.
Парывы ветру пачасцЁлЁся, перайшлЁ ? няспынны гул. ПрыцЁшаны
гукаЁзаляцыяй сцен, ён бы? манатонны, наганя? сон. Савацее? уключы?
метраном. ЗвонкЁя секунды напо?нЁлЁ пакой трывогай. Гэта хвалявала,
прымушала ?весь час быць насцярожаным. Савацее?, седзячы ? крэсле,
утаропЁ?ся ? экран.
СтыхЁя лютавала. ХвалЁ ?жо захлёствалЁ сумныя адзЁнокЁя постацЁ
робата?, спрабуючы сарваць Ёх з месца. Але яны, варухну?шыся, зно? стаялЁ,
як укапаныя. ? гэтак гадзЁну, дзве... Каб не заснуць, Савацее? раз-пораз
морга? вачыма.
Напэ?на, ён нешта ?сё-такЁ празява?. Бо калЁ расплюшчы? вочы, то левага
робата на месцы не было. У дынамЁку рэзка сцебанула: "Чалавек у моры!" ? ?жо
другЁ робат кЁну?ся ? хвалЁ.
Яны выбралЁся з вады разам з Шабанавым. Да памяшкання ён дайшо? сам,
трымаючыся за робата?. Ён бы? зняможаны, кЁну? адно: "Пасля, пасля" - Ё
асуну?ся, засну?шы на хаду.
Прачну?ся Шабана? гадзЁн праз дваццаць. Зно? была ноч. Зно? за тонкЁмЁ
сценамЁ Ёх часовага жытла вар'яце? вецер, з гор кацЁлЁся вадзяныя валы. Але
гэта ?жо на людзей не дзейнЁчала, здавалася неЁстотным. Яны былЁ зно? разам.
Касмана?ты сабралЁся ля праектара. ПлёнкЁ ?жо былЁ прая?лены.
- Спачатку я раскажу, што захавалася ? памяцЁ, - прапанава? Шабана?, -
бо плёнкЁ могуць мне зрабЁць непатрэбную падказку.
Шабана? трыма?ся зусЁм Ёнакш, чым тады Корзун, больш упэ?нена. Гэта Ё
здзЁвЁла, Ё ?зрадавала Савацеева.
- КалЁ я пайшо? да берага другЁ раз, - пача? Шабана?, - то бы?
хЁтрэйшы. Я прыкладна веда?, што мяне чакае. КалЁ закружылася галава, я не
ста? працЁвЁцца чужому ?здзеянню, таму хутчэй упа? на пясок, стараючыся не
варушыцца. Не ведаю чаму, але гэта аказалася правЁльным. Галаве стала крыху
лягчэй, Ё праз трызненне мне ?далося тое-сёе ?бачыць. Помню, як змыла
хваляй, як пацягнула па паверхнЁ, як пача? правальвацца глыбей. Вось тады ?
вадзе я адчу? нейкЁ рух, не плынь, а нешта Ёншае, абмежаванае вузкЁмЁ
рамкамЁ. Ты, ВасЁль, успамЁна? пра рыб. Можа, гэта былЁ яны. А можа, якЁя
Ёншыя Ёстоты. Вакол мяне ?весь час бурлЁ? вЁр, Ё хаця ? касцюме было
паветра, яно не трымала мяне, я працягва? апускацца ?сё нЁжэй. Мяне
здзЁвЁла, што ?жо досыць глыбока, а цЁску вады не адчуваю. Я спалоха?ся.
ЗрабЁ? спробу вырвацца Ё дапусцЁ? гэтым самым памылку. Зно? закружылася
галава, я правалЁ?ся ? небыццё, з якога выйша? толькЁ апыну?шыся на беразе.
Каб не кЁбы, паплава? бы яшчэ. А цяпер давайце паглядзЁм плёнкЁ.
У касцюм Шабанава былЁ ?манцЁраваны шэсць маленькЁх кЁнакамер. КалЁ ён
вярну?ся, Ёх засталося пяць. Шостая недзе прапала.
- ЗачапЁ?ся за што, а можа, робаты, як цягнулЁ, адарвалЁ, - сказа?
Шабана?.
Ды хапЁла Ё астатнЁх. Яны ?ключылЁся ? той момант, як мора хлынула на
бераг.
Савацееву ?далося сЁнхранЁзаваць зафЁксаванае плёнкамЁ так, каб на
экране атрымлЁвалася цэльная Ё аб'ёмная карцЁна. Мора было такое ж, якЁм
людзЁ яго бачылЁ кожны дзень, на глыбЁнЁ нават яшчэ спакайнейшае. Тым больш
было дзЁ?на, што Шабана? руха?ся ры?камЁ.
Апараты з а?таматычнай наводкай хутка прывыклЁ да навакольнага
асяроддзя. У вадзе яны за?важылЁ ценЁ, якЁя кружылЁ навокал Шабанава.
Апараты павялЁчылЁ рэзкасць, выбралЁ адпаведную падсветку, Ё ценЁ
ператварылЁся ? незвычайных... рыб. До?гЁх, велЁчынёй з чалавека, вузкЁх Ё
вастраносых.
- ВасЁль не памылЁ?ся, - узрадава?ся Шабана?.
Касяк, гаворачы зямной мовай, бы? немалы - рыбы акружалЁ чалавека
шчыльна, час ад часу кранаючы яго цела рабрыстымЁ пла?нЁкамЁ.
- Навошта я варушы?ся, - пашкадава? Шабана?.
- Апараты раскажуць, што трэба, - супакоЁ? Корзун.
- Не, я за?важы? бы больш. Хоць ты па?тары дослед.
Паказалася жо?тае дно. ? тут яно нагадвала бераг - пясчанае, без
прыкмет якой-небудзь раслЁннасцЁ. Рыбы, не спыняючыся, плылЁ далей з вялЁкай
хуткасцю.
Нарэшце рух рыб запаволЁ?ся. На экране з'явЁлЁся нагрувашчваннЁ
камення?, якЁя зблЁзку аказалЁся гротамЁ. ЦЁ то рыбы жылЁ тут, цЁ што Ёншае
было, кЁнаапараты не ?лавЁлЁ. ВЁдаць, рыбы перасталЁ падтрымлЁваць Шабанава,
Ё ён апусцЁ?ся на дно, бо па экране ? гэты час прабеглЁ цёмныя палосы. Потым
зно? праяснела.
Шабана? ляжа? ля ?вахода ? грот. Рыбы трохЁ пакруцЁлЁся каля яго Ё
паплылЁ некуды. ? зно? палосы прабеглЁ па экране.
- Навошта было цябе несцЁ? - усмЁхну?ся Корзун.
- Ты таксама, напэ?на, пабыва? на гэтым дне. Хаця!.. - Шабана?
здзЁ?лена паглядзе? на таварыша?. - Здаецца, успомнЁ?. - Ён адвярну?ся ад
экрана. - Зараз мяне перанясуць да другога грота. Там ля ?вахода будзе кучка
цЁ то водарасця?, цЁ то тутэйшых актынЁй.
- Пра?да! - падхапЁ?ся Савацее?.
Па экране трэцЁ раз прайшлЁ палосы.
- УспомнЁ?! Га? - дзЁвЁ?ся сам Шабана?.
Перанёсшы яго, рыбы до?га не вярталЁся. Амаль увесь дзень. ? столькЁ ля
экрэна прасядзелЁ касмана?ты, баючыся лрапусцЁць якую-небудзь дэталь.
- Шкада, што не вЁдаць майго цела, - сказа? Шабана? задумлЁва. -
Што-небудзь яшчэ ?спомнЁ? бы.
- ГлядзЁ, глядзЁ! - перапынЁ? яго Савацее?.
Падплыла рыба, павЁсла нерухома, паводзячы пла?нЁкамЁ, як сом вусамЁ.
Вочы - вузкЁя шчылЁны - паблЁсквалЁ чырванаватымЁ агеньчыкамЁ. Праз некаторы
час рыба варухнула носам кучку водарасця? Ё зно? замерла. Не?забаве да яе
далучылЁся яшчэ дзве. Звё?шы галовы ? адно месца, яны быццам раЁлЁся.
Шабана? аж засмяя?ся, такЁм недарэчным здалося яму гэтае меркаванне. ?
раптам рыб пабольшала. Яны зно? утварылЁ кальцо. Шабана? адарва?ся ад дна, Ё
рыбы рушылЁ ? дарогу.
Мора хвалявалася. Вярта?ся Шабана? ужо ноччу. Рыбы паводзЁлЁ сябе цяпер
неспакойна. Частка Ёх адлучылася, закруцЁлася ?сё хутчэй Ё хутчэй. Пасярод
круга ?знЁкла варонка, якая ?сё павялЁчвалася. ? тады ? вЁр кЁнулЁся
астатнЁя рыбы. А на экран з вялЁкай хуткасцю пача? наплываць чорны бераг.
КалЁ Шабана? апыну?ся на грэбнЁ хвалЁ, нЁ варонкЁ, нЁ рыб апараты ?жо
не ?бачылЁ. ТолькЁ хвалЁ, як ашалелыя, адна за другой накочвалЁся на бераг.
А адтуль, перабЁраючы механЁчнымЁ нагамЁ, выходзЁлЁ робаты.
- Падарожжа закончана! - Шабана? уста? Ё жарта?лЁва пакланЁ?ся.
- КЁнь ты, - скрывЁ?ся Савацее?, - табе ж самому не да жарта?. Лепш
окажы, ты зразуме?, што гэта?
- Жыццё!
- Сам бачу. А якое жыццё - разумнае, неразумнае?
- Магу сказаць, - пасур'ёзне? Шабана?. - Узровень развЁцця - невысокЁ,
на маю думку, ЁмЁ кЁруе Ёнстынкт, як Ё ? зямных. Так, так, - перабЁ? ён
Корзуна, якЁ хаце? запярэчыць. - СамЁ памяркуйце, як усё адбылося. Рыбы
палЁчылЁ мяне за свайго сабрата, якога мора выкЁнула на бераг. Гэта пагражае
гЁбеллю. Яны спрабуюць устанавЁць з Ём кантакт, падбадзёрыць, цЁ што. Адсюль
мае трызненнЁ. ВЁдаць, мы карыстаемся прыкладна аднолькавымЁ бЁятокамЁ. СамЁ
яны на бераг выйсцЁ не могуць, але ?меюць, у вынЁку до?гага развЁцця,
выкарысто?ваць сЁлу мора. БачылЁ, якЁ вЁр утварылЁ? А потым, калЁ я не
ачуня? Ё пад вадой, не дакрану?ся да ежы, яны, зразуме?шы сваю памылку,
выкЁнулЁ мяне назад. Што на тое месца - выпадкова.
- Ага! - усклЁкну? Савацее?.
- Не лавЁ на слове. На ЗямлЁ ж ёсць Ёстоты, у якЁх такЁя паводзЁны
выклЁкаюцца Ёнстынктам. Тыя ж самыя дэльфЁны.
- На ЗямлЁ ёсць. А тут Ёншае. - Савацее? ад хвалявання не мог уседзець
на месцы Ё закрочы? па цесным пакойчыку, лавЁруючы памЁж крэсламЁ Ё
прыборамЁ. - Давайце ?спомнЁм усё з самага пачатку. Рыбы ?меюць
падпарадко?ваць сабе мора. Яны за?важылЁ, што ты не крану? ежу. Тады што яны
робяць? ЗбЁраюцца Ё абмярко?ваюць становЁшча. ?менна абмеркавалЁ Ё панеслЁ
цябе назад. Яны ведалЁ, што ты чужы. ТолькЁ гэтым можна растлумачыць, што ты
нЁчога не помнЁш - звычайная перасцярога. Ты цяпер не зможаш, каб Ё хаце?,
прывесцЁ каго-небудзь цЁ прыйсцЁ назад сам. Напэ?на, у рыб ёсць ворагЁ, бо
яны ?весь час пЁльнуюць нас.
- Думаеш, яны не адзЁныя жыхары СЁрэны? - ажывЁ?ся Корзун.
- Усё можа быць. Але не гэта гало?нае зараз. Гэтыя рыбы, я ?пэ?нены,
мЁнулЁ ?жо стадыю Ёнстынкту.
- Але ж гэта азначае... - пача? бы? Шабана?.
- Так. У Ёх розум слабы, але ?жо розум.
- Вада не тое асяроддзе, дзе можа развЁвацца разумнае жыццё. - Шабана?
не мог згадзЁцца з Савацеевым.
- Зямная логЁка. Жыццё на СЁрэне так Ё не здолела выбрацца з вады на
сушу. Але ж гэта не значыць, што яно спынЁлася ? развЁццЁ. СЁлы жыцця
магутныя, Ё яно знайшло сабе свае шляхЁ. Дык чаму не магло яно надзялЁць
розумам рыбападобных? Ва ?сякЁм разе, Ёншай гЁпотэзы ? нас няма.
- Па?тарыць праверку? - прапанава? Корзун. - Я гатовы зно?...
Пасля до?гага роздуму Шабана? пакЁва? галавой:
- Цяпер мы не можам. А што, калЁ Па?люк не памыляецца, хаця на многае
ён не да? адказу, як Ё я? Што тады аб нас падумаюць гаспадары планеты? Як мы
будзем выглядаць у Ёх вачах? А калЁ яны знаходзяцца на нЁзкай ступенЁ
развЁцця, што найбольш верагодна, дык невядома, як будзе ? наступны раз.
Зробяць з цябе Ёдала Ё пакЁнуць у сваЁм гроце, каб малЁцца. Мы закончым сваю
работу, не чапаючы мора. А некалЁ пазней, калЁ рыбы дасягнуць вышэйшай
ступенЁ развЁцця, людзЁ ?становяць з ЁмЁ зносЁны. Пача?шы развЁвацца, жыццё
не адступЁць. Цяпер СЁрэна будзе пад наглядам.
- Да? жа нехта планеце такую назву, усё ро?на як веда?, - за?важы?
Корзун.
- Не помню хто, - адказа? Шабана?, - назва Ёснуе з мЁнулага стагоддзя.
Мабыць, Ё тады людзЁ ведалЁ пра гэтых рыб. Ну, як, згодны з маЁм рашэннем?
Пярэчання? не было.
Да свЁтання касмана?ты засталЁся на часовай станцыЁ.
Сон у крэслах бы? не вельмЁ зручны, але яны прачнулЁся бадзёрыя,
пасвяжэлыя. Шабана? хадзЁ? па пакоЁ Ё па?тара?:
- Хлопцы, а я, здаецца, нешта прыпамЁнаю.
Савацее? не вытрыма? Ё буркну?:
- Ды прыпомнЁ ?жо.
- А што, вазьму Ё... хлопцы! - Ён выбег у пераходны тамбур Ё вярну?ся,
трымаючы ? руках нейкую палачку. - Вось, яна самая.
- Водарасць?! - усклЁкну? Савацее?.
Ледзь прыкметны пах азону, змешанага з чымсьцЁ яшчэ, паплы? па пакоЁ.
Шабана? шчаслЁва ?смЁхну?ся Ё сказа?:
- Сядайце. Размова не скончана!
ЗаЁнтрыгаваныя, таварышы паселЁ ? крэслы.
- Учора мы не разумелЁ, што за палосы парушалЁ бачнасць на экране.
Цяпер я ?спомнЁ? усё, быццам не было правалу ? памяцЁ. - Хваляванне Шабанава
перадалося астатнЁм. Яны сядзелЁ, не адрываючы ад яго вачэй. - Першы раз я
тузану?ся, калЁ адарва? адзЁн кЁнаапарат. Вось ён, бы? у кЁшэнЁ, - Шабана?
разня? пальцы. - ДругЁ раз, калЁ рабЁ? здымкЁ грота, Ё трэцЁ - калЁ вось
гэты мЁнерал, - ён паказа? на водарасць, - кла? у кЁшэню. А зараз паглядзЁм,
што на апошняй плёнцы.
Успыхну? экран, на Ём з'явЁлася падводнае царства, дакладней, яго
маленькЁ куток - грот. Ля задняй сценкЁ грота стаялЁ палЁцы, падобныя на
соты. ? ? кожнай ячэйцы ляжалЁ водарасцЁ.
- ?нкубатар? - здзЁвЁ?ся Савацее?.
- Нешта падобнае на яго, - адказа? Шабана?.
Але самае дзЁ?нае было наперадзе. Да палЁц, аднекуль збоку, са сцен
грота цягнулЁся правады. ?накш назваць гэтыя то?стыя нЁткЁ нельга было.
Здымка працягвалася лЁчаныя хвЁлЁны, але Ё за гэты час у некалькЁх ячэйках
блЁснулЁ чырвоныя ЁскаркЁ. А калЁ апарат крыху ссуну?ся, касмана?ты ?бачылЁ
фЁгуру ?... скафандры.
- Што вы цяпер скажаце, сябры? - хЁтравата блЁсну? вачыма Шабана?.
Таварышы развялЁ рукамЁ.
- Тады я скажу. Гэтыя рыбы - робаты, напэ?на, нават бЁялагЁчныя. Я
помню Ёх паводзЁны, таму перакананы. Яны дзейнЁчаюць лагЁчна, але без
эмоцый. ?х стварылЁ такЁя ж прышэльцы, як Ё мы, з Ёншага свету. Навошта? Пад
вадой многа гэтага мЁнералу. Яго дзеянне на чалавека надзвычай дабратворнае.
Пакуль мы праглядалЁ плёнку, нашы робаты зрабЁлЁ аналЁз маёй крывЁ. Яна
чыстая, быццам у ёй не адбываюцца працэсы акЁслення. Вось як падзейнЁча? на
мяне мЁнерал. Вось чаму я ?спомнЁ? усё да дробязей аб маЁм знаходжаннЁ пад
вадой.
- ДапусцЁм, - згадзЁ?ся Савацее?, - а бЁятокЁ?
- Мне здаецца, тлумачэнне даволЁ простае. Нашы бЁятокЁ прыблЁзна такЁя
ж. Рыбы-робаты настроены на Ёх. Таму яны адразу Ё з'я?ляюцца, варта каму з
нас апынуцца на беразе.
- А трызненнЁ? - не здава?ся Савацее?.
- Гэта свайго роду нейтралЁзатар. У яго прыродзе трэба будзе
разабрацца, бо дзякуючы яму чалавек можа плаваць, як глыбЁнная Ёстота, не
баючыся цЁску. Пачу?шы сЁгнал, рыбы-робаты бяруць гаспадара, пераносяць яго
да грота?, дзе ?жо назапашан мЁнерал. Вядома, мЁнерал робаты могуць
даставЁць Ё самЁ на паверхню. Але, вЁдаць, там патрэбна прысутнасць
гаспадара.
- Але дзе доказ, што рыбы - гэта робаты?
У пярэчаннЁ Савацеева была логЁка.
- Ёсць такЁ доказ, - сказа? Шабана?, - зараз мы яго прывядзём. - Ён
уставЁ? у праектар плёнку, на якой былЁ сфатаграфаваны рыбы ля грота?,
злучы? экран з лЁчыльнай машынай. - ПомнЁце, - растлумачы? ён, - ёсць
формулы руху для жывых Ёстот Ё для кЁбернетычных. З Ёх дапамогай яшчэ было
даказана жыццё на чацвёртай планеце Працыёна. Вось зараз машына Ё прыменЁць
Ёх. Праграму я скла? ужо.
Праз трыццаць секунд пасля таго, як скончылася плёнка, машына
выштурхнула стужку з адказам. Рыбы, згодна са сцвярджэннем матэматыкЁ, не
маглЁ быць жывымЁ.
- ДзЁ?на, - уздыхну? Корзун.
- Радасна, - сказа? Шабана?. - ЛюдзЁ хутка сустрэнуцца яшчэ з адным
прадста?нЁком розуму Ё, як мне чамусьцЁ здаецца, вельмЁ падобным на
чалавека. - ? не ?трыма?ся, весела ?пЁкну? Савацеева: - А ты каза? -
Ёнстынкт.
Популярность: 1, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GmT